شب هانا آرنت ، يكي ديگر از شب هاي بخارا روز چهارشنبه دوم اسفند ماه با سخنراني دكتر عزت‌الله‌ فولادوند و خشایار دیهیمی در خانه هنرمندان برگزار شد.
علی دهباشی در آغاز این شب گفت :امشب بيست و دومين شب از شب هاي بخارا را با همكاري دوستانمان در نشر ماهي برگزار مي كنيم. از آذر ما سال گذشته تا كنون ما موفق به برگزاري 22 شب شده ايم. شب هايي كه موضوعات متفاوتي داشته از ماندلشتام تا پتر هانتكه. از اومبرتو اكو تا اورهان پاموك. از مولانا تا شب ملك الشعراي بهار.
سردبیر مجله بخارا و مسوول برگزاری شب‌های بخارا افزود: از حهت علمي تلاش كرديم در بالاترين سطح ممكن اين شب ها را برگزار كنيم. انعكاس و پاسخ هايي كه گرفتيم حكايت از موفقيت ما در برگزاري اين شبها دارد. نامه هاي تحسين آميز اومبرتو اكو ، گونترگراس ، محمود درويش ، فرانتسويل و ديگران ما را در اين راه كه پيش گرفته ايم دلگرم و مصمم كرده است.
دهباشی اضافه کرد: در حوزة فلسفه و انديشه اين نشست اولين شبي است كه برگزار مي كنيم. و همين جا به دوستان مژده بدهم كه شب هايي را در آينده نه چندان دور در حوزة فلسفه و انديشه به توكويل ، پوپر ، برديايف ، آيزايا برلين ، آرتور كستلر و ايزاك دويچر اختصاص خواهيم داد.
وی خاطرنشان ساخت:‌در اين دو سالي كه در اروپا و امريكا به مناسبت صدمين سال تولد متفكر آلماني هانا آرنت كنفرانس ها و سمينارهايي برگزار مي شود شاهد هستيم كه ده ها كتاب ، صدها مقاله دربارة آرنت منتشر شده است. و امشب نيز در ادامة آن حركتي است كه به پاس آثار ارزشمند هانا آرنت در حوزة فلسفه در اين سو و آن سوي جهان ايجاد شده و بهانه هم يكصدمين سالروز تولد اين بانوي خردمند و صاحب انديشه است.
دهباشی گفت:اما در ادبيات فلسفي در ايران ما مديون دكتر فولادوند هستيم. معرفي هانا آرنت به زبان فارسي نخستين بار به قلم تواناي ايشان انجام شد ، آنهم در سال هايي كه تفكر خاصي از فلسفه در ايران سيطره پيدا كرده بود و اصولاٌ متفكران و فيلسوفان آزاد انديش بزرگ اين قرن در ايران در محاق قرار گرفته بودند.
علی دهباشی افزود: كار بزرگ دكتر فولادوند و اينكه ايشان همواره در كارهايشان به نيازهاي جدي تفكر ، انديشه و فلسفه پاسخ دادند از اين جهت حائز اهميت است كه كتاب « خشونت » هانا آرنت در اوايل سال 1359 به قلم تواناي ايشان به جامعة شديداٌ سياسي ايران ارائه شد و دو سال بعد يكي ديگر از مهم ترين كتاب هاي هانا آرنت يعني « انقلاب » را ترجمه كردند. انتشار اين دو كتاب و بعد كار عظيم كارل پوپر يعني « جامعة باز و دشمنانش » توسط دكتر دكتر فولادوند اثر بدون انكاري در حوزة سياست و اجتماع و محيط دانشگاهي ما گذاشت. و اين جكايت از شناخت عميق ايشان از وضعيت تفكر و فلسفه در جامعة بعد از انقلاب ايران دارد.
سردبیر مجله بخارا تصریح داشت:‌اما اشاره اي هم به جايزة بين المللي هانا آرنت بكنم. اين جايزه به افرادي داده مي شود كه در جهت سنت فكري آرنت حركت مي كنند و مبلغ اين جايزه 7500 يورو است و هر ساله در شهر برمن برگزار مي شود. اين جايزه در سال 1944 پايه گذاري شد و يك هيئت داوري بين المللي مسئوليت انتخاب را بر عهده دارند. مبلغ اين جايزه از طرف مؤسسه هانريش بل و شهر برمن در اختيار داوران قرار مي گيرد.
مدیر شب‌های بخارا در پایان گفت: در سال 2006 جايزه هانا آرنت را خانم جوليا كريستوا ، فيلسوف ، نويسنده و روانكاو فرانسوي به خود اختصاص داد.
سپس دكتر فولادوند پس از شرحي بر زندگي هانا آرنت و برشمردن آثار اين فيلسوف آلماني ، سخنان خود را تحت عنوان « مفهوم شر در فلسفة هانا آرنت » آغاز كرد : آرنت را تقريباٌ همه متفكري سياسي مي شناسند و البته شك نيست كه كتاب هايي كه او را به شهرت جهاني رساندند ـ ريشه هاي توتاليتاريسم ، خشونت ، انقلاب ، تأملاتي دربارة فلسفة سياسي كانت و ديگر آثار ـ اكثر دست كم به ظاهر با سياست سر و كار دارند. با اينهمه ، برخلاف فيلسوفان سياسي شناخته شده اي مانند ماكياولي يا لاك يا منتسكيو يا ماركس يا جان رالز ، او هرگز چيزي در بيان يك فلسفة سياسي سيستماتيك ننوشت ـ يعني ، فلسفه اي حول انديشه اي محوري كه در آثار متعدد بسط و تفصيل پيدا كند ، نوشته هاي او بحث هايي دربارة موضوعات متنوعي است مثل توتاليتاريسم ، انقلاب ، آزادي ، قوة تفكر ، نيروي داوري ، تاريخ انديشة سياسي و جز اينها. استدلال هاي او غالباٌ پر طول و تفصيل و شامل گريزهاي فراوان به موضوعات جانبي و استناد به متفكران گوناگون مانند هايدگر و ارسطو و كانت و نيچه و ياسپرس و سارتر و فانون و حتي معاصران مطرح مثلاٌ در جنبش هاي دانشجويي است.
وی افزود: خطاست كه بپنداريم نوشته هاي آرنت مشتي آثار پراكنده دربارة موضوعات مختلف است. دو انديشة بنيادي مانند رشته اي محكم سراسر نوشته هاي او را به يكديگر مي پيوندند. يكي پرسش دربارة ماهيت سياست و حيات سياسي بر مبناي روش پديدارشناسي كه بيشتر ملهم از هايدگر است ، و ديگري اين فكر اساسي كه از يونانيان ، بويژه ارسطو ، به او به ارث رسيده كه سياست در بن و بنياد براستي شاخه اي از اخلاق است ، و سياست جدا از اخلاق شايستة نام سياست نيست.
این مترجم اضافه کرد: يكي از شالوده هاي فلسفة آرنت فرقي است كه او بين دو گونه زندگي مي گذارد ؛ زندگي وقف عمل ( vita active ) و زندگي مصروف تفكر و ژرف انديشي ( vita contemplation ). بالاترين مظهر زندگي وقف عمل ـ گذشته از كار و مشقت روزانه براي تأمين معاش زنده ماندن ـ كمش اجتماعي است ، يعني فعاليتي كه انسان ها از آن راه از جبر طبيعي حاكم بر زندگي روزانه تعالي بجويند ، با ديگران وارد تعامل شوند ، بنيادي نو بگذارند. و اثري ممتاز از خود در جهان ايجاد كنند. فقط اين گونه فعاليت يا منش بيانگر استعداد و توان آدمي براي آزاد زيستن و بالتر رفتن ازدغدغه هاي روزانه و به يادگار گذاشتن دستاوردي مشخصاٌ انساني است و شامل اموري مي شود همچون بحث و استدلال و اقناع و ابتكار و قيام در راه هدف و آرمان و اعتراض به شر.
وی خاطرنشان ساخت: به عقيدة آرنت ، جايگاه آرماني اين نوع فعاليت يا به اصطلاح او كنش عرصة سياست است. پيش شرط هاي ضروري كنش ، يعني تعامل آشكار مردم با يكديگر و بحث دربارة مصالح مشترك و رجوع به پيشينه هاي الهام بخش و امكان كسب نام بلند ، همه در حيات سياسي فراهم مي آيند. اجتماع سياسي ، اجتماعي كه همه در آن سخن بگويند و مسائل را به محك خرد جمعي بزنند ، مردم را به ميدان فرامي خواند تا دليرانه دست به كارهاي استثنايي بزنند و به زندگي بي سر و ته روزانه معنا ببخشند و حيات اجتماعي را به سطحي بالاتر ببرند. استعدادهاي نهفتة انساني از اين راه است كه به شكوفايي مي رسد و سخن مشهور ارسطو كه انسان جانوري به طبع مدني يا سياسي است ، به عقيدة آرنت بايد به اين معنا گرفته شود.
دکتر عزت‌الله فولادوند گفت: آرنت افسوس مي خورد كه اين حلقة اتصال بين اخلاق و سياست از بعد از يونانيان از هم گسيخت. فيلسوفان قرون وسطا اصولاٌ بحث از اخلاق را از دايرة مباحث فلسفي حذف كردند و مدرنيته داير مدار و دلمشغول مفرط به اقتصاد و نيازهاي پايان ناپذير معاش شد ؛ اخلاق را به سطوح رسوم و عادات فروكاست ، هستي انسان را تابع جبرهاي طبيعي كرد و وظيفة دولت را كه مي بايست تعالي بخشيدن به روح آدميان باشد به ادارة امور تقليل داد. از اين رو مردم در عصر مدرن فرصت معنا بخشيدن به زندگي را از دست داده اند يا به زندگي پوچ و بي معنا ادامه مي دهند يا به پيروي از آنچه ادعا مي شود جبر حاكم بر تاريخ است ، به جست و جوي معنايي كاذب مي روند. به اعتقاد آرنت ، اينها همه راه را براي ظهور نوع خاصي از شر و شرارت در روزگار ما هموار كرده است كه چون هيچ داوري و انديشه اي در پس آن نيست ، بايد آن را ابتذال شر نام داد ، چنانكه نمونة آن را در آدلف آيشمان مشاهده مي كنيم. برای خواندن ادامه سخنرانی دکتر فولادوند اینجا را کلیک کنید.
در ادامه شب هانا آرنت، خشایار دیهیمی، مترجم، ضمن مبارک برشمردن نفس گردآمدن از دیدگاه خانم آرنت گفت:‌ پراکندگ، عامل اصلی بیگانگی از خود و انسانیت است.
دیهیمی افزود: نوع ویژه ای از اخلاق در تمام نوشته های هنا آرنت وجود دارد و کمترین اندیشمندی را در عالم سیاست می توان پیدا کرد که این اندازه به اخلاق در نظریات خود توجه داشته باشد.
این مترجم اضافه کرد: هانا آرنت برای انسان جزء مسوولیت فردی و مسوولیت جمعی قائل بود نه در این معنا که مسوولیت جمعی می تواند ما را مبرا کند که ما یک مهره ای از ییک دستگاه هستیم که من اگر نبودم کس دیگر کارم را انجام می داد.
خشایار دیهیمی، یکی از ویژگی های هانا آرنت را در این دانست که بسیاری از اندیشه های وی ناشی از تجربیات شخصی اوست در دوران هولناکی که در آن زندگی می کرد. خود آن دوره را عصر ظلمت می داند.در واقع قرن بیستم یکی از اعصار ظلمانی است. به اعتقاد وی ما در قرن بیستم وارد جهان مدرن شده ایم. جهان مدرنی که قرن 20 تولید کرده، جهانی است که در آن معنای سیاست تهی شده و باعث به وجود آمدن نوع تازه ای از خودکامگی یعنی توتالیتاریسم شده است. در طول تاریخ خودکامگی بسیار داشته ایم اما توتالیتاریسم نوع دیگری است و اگر نتوانیم آن را بشناسیم و بفهمیم که نوع جدید است در معرض خطری قرار می گیریم که هرگز انسان در معرض آن نبوده است. تولیتاریسم هانا آرنت، تعطیل کردن سیاست است.
دیهیمی به نقل از آرنت، در این تعطیلی سیاست، دو دسته را بسیار مقصر دانست و گفت: کسانی را که نظریه زندگی را از زندگی عمل ورزانه بهتر می دانند، از جمله فیلسوفانی مثل افلاطون که فکر می کنند نمی شود جاودانگی را در انسان دانست و در ورای جهان دید. و دیگر آن هایی که در خود فرو می رود و چیزی را ماوراء چهان مشترک در چیزی جز این جستجو می کنند.
این مترجم خاطرنشان ساخت: هنا آرنت برای تمیز تولیتاریسم از سایر اشکال دیکتاتوری یا خودکامگی یا استبداد، چهار عنصر برمی شمرد. اول: وجود یک ایدئولوژی ای که می تواند تمام تاریخ را توضیح دهد و تمام اقدامات و سیاست هایی که رژیم در پیش می گیرد،توجیه کند. دوم: حاکمیت وحشت مطلق به معنای از میان بردن هرگونه آزادی بیان و فعالیت فکری و انسانی. سوم: از بین بردن امکان ارتباط و گفتگوی انسانی و حمله بردن به حوزه خصوصی و خلوت انسان ها. ویران کردن پیوندهای طبیعی میان اسنان هاست. چهارم: حکومت بوروکراتیک. حکومت هیچ کس. حکومتی که شما نمی دانید با چه کسی طرف هستید. به مردم آرزوهای دروغ القا شده و خواسته هایی که به شکل شعار حقنه شده است. هانا آرنت می گوید وقتی این عناصر را نشناسیم نمی توانیم به آگاهی برسیم.
به اعتقاد دیهیمی، آرنت به دو وجه حمله می کند: اول سرمایه داری مصرف گرا و دوم توتالیتاریسم. وی در مهم ترین کتاب خود "وضع بشری" فعالیت بشری را در سه بخش بررسی می کند. اول:‌زحمت که با حیوانات مشترک هستیم. دوم: کار که به نوعی دخل و تصرف ما در طبیعت است و سوم فعالیت و ارتباط که میان انسان و انسان رخ می دهد و شرف انسانی برگرفته از آن است.
خشایار دیهیمی گفت: آرنت، شاگرد هایدگر و معشوق او بود و تا آخر عمر مهر و عاطفه ای به لحاظ شخصی به او داشت اما به لحاظ سیاسی در برابر او قرار می گرفت.
این مترجم سرشناس در پایان گفت: فیلسوفان آرمانی آرنت، کانت و ارسطو و یاسپرس هستند چرا که به وظیفه انسانی شان در قبال انسان ها پایبند بودند.

در شب هانا آرنت، دکتر داریوش شایگان، دکتر احسان نراقی، دکتر مصطفی ملکیان، دکتر محمدعلی موحد، محمود دولت‌آبادی، محمد قائد، دکتر افسانه جلیل زاده، دکتر جزایری، ناهید طباطبایی، فرزانه طاهری، کامران جمالی، علی بهبهانی، ناهید توسلی، خانم دژاکلیان، مه جبین مهاجر،‌ محمد گلبن، دکتر محمود حسینی نژاد، دکتر فدایی، فرزانه قوجلو، مریم رئیس دانا، علیرضا رئیس دانا، هاشم بناپور، آرش نقیبیان، سودابه اشرفی، سارا احمدی،‌سالی بیدار وطن، سهیلا کوهی، مهری جعفری، رکسانا خالقی،‌ناهید موسوی، محبوبه مهاجر، ترانه مسکوب، روح انگیز مهر آفرین، خسرو طالب زاده، پگاه احمدی، شهلا طهماسبی، دکتر سعید فیروزآبادی، افشین معاصر، میثم علیپور، علیرضا روشن، جواد ماهزاده و جمع کثیری از اهالی فرهنگ و اندیشه ایران حضور داشتند.