در آغاز پنجاه و سومين شب از شبهاي مجله بخارا كه به دكتر ابراهيم يونسي اختصاص داشت و در عصر يكشنبه بيست و يكم مرداد در خانه هنرمندان ايران برگزار شد علي دهباشي از ابراهيم يونسي چنين ياد كرد :
« به نام خداوند جان و خرد
با سلام از طرف مدير انتشارات نگاه ، آقاي عليرضا رئيس دانا و مجله بخارا به ميهمانان گرامي به ويژه آقاي دكتر ابراهيم يونسي ، همسرشان و فرزندان برومندشان خيرمقدم عرض مي كنم .
مفتخر هستيم كه پنجاه و سومين شب از شب هاي مجله بخارا به آقاي دكتر ابراهيم يونسي اختصاص يافته است .
استاد ارجمند جناب آقاي يونسي
ما از شما متشكر هستيم كه دعوت دوستداران خود را پذيرفتيد كه از حضور شما بهره مند شوند . فرصت را مغتنم مي شماريم و دوستان سخنران از اهميت كار قلمي شما خواهند گفت.
جناب آقاي دكتر يونسي ، نيم قرن از چاپ اولين كتاب شما ، ترجمه رمان « آرزوهاي بزرگ » از چارلز ديكنز مي گذرد . در طي پنجاه سال قلم شما با اراده اي ستودني در دشوارترين شرايط زندگي از حركت باز نايستاده است . به يمن همين اراده و استواري جنابعالي بوده است كه ما با مهمترين متون ادبيات غرب در قرن گذشته آشنا شديم . معرفي بسياري از اين نويسندگان مهم براي اولين بار توسط جنابعالي انجام گرفت .
آنچه را كه جنابعالي در حوزه نقد ادبي به زبان فارسي هديه كرديد راهنماي نسلي از نويسندگان و منتقدان اين مرز و بوم شد . همگان از تأثير كتاب هاي « سيري در ادبيات غرب » ، « جنبه هاي رمان » ، « سيري در نقد ادب روس » و تاريخ ادبيات آفريقا ، روسيه و يونان در رشد و پا گرفتن نقد ادبي در دهه هاي اخير خبر دارند.
استاد ارجمند ، گستردگي آثار قلمي شما محدود به رمان و نقد ادبي نيست . بلكه در عرصه مسايل تاريخ و سياست نيز متون مهمي را ترجمه كرديد كه در ارتقاء انديشه سياسي در جامعه ما نقش مهمي ايفا كرد . هم در اين حوزه كتابهاي تخصصي و بسيار مهم شما درباره كرد و كردستان حائز اهميت است . اين كتابها كه بالغ بر ده مجلد مي شود از متون درجه اول كردشناسي در جهان محسوب مي شود. انتشار اين بخش از آثار شما منجر به شناسايي عميق و دقيق و جامعي نسبت به تاريخ پر فراز و نشيب كردها شد . اين آگاهي ها را مديون قلم شما و احاطه جنابعالي مي دانيم .
جنبه ديگري از توانايي هايي قلمي شما عرصه رمان نويسي است . جمعاٌ د رمان به قلم شيرين شما منتشر شده كه هر كدام چندين مرتبه به چاپ رسيده اند. تصاويري كه جنابعالي در كتاب هاي « گورستان غريبان » و « دعا براي آرمن » و ديگر رمان هايتان از زندگي مردم به دست داده ايد از صحنه هاي فراموش ناشدني تاريخ داستان نويسي ايران است .
استاد ارجمند ، جناب آقاي دكتر ابراهيم يونسي
ما دوستداران شما خوشحاليم كه اين افتخار را پيدا كرديم تا در آغاز دهه هشتم زندگي تان ساعاتي را با جنابعالي بگذرانيم . كارنامه اي چنين پربار و افتخار آميز كه نزديك به نود اثر را در خود ثبت كرده سعادتي است كه نصيب جنابعالي شده و ما نيز مفتخر و بهره مند هستيم به اين كارنامه درخشان. در مقابل جنابعالي بخاطر همه آنچه كه از اراده و دانش و استواري و عدالتخواهي داشته ايد سر تعظيم فرود مي آوريم و آرزوي تندرستي برايتان داريم. »
و پس از نمايش فيلمي مستند از ابراهيم يونسي ، رضا سيد حسيني طي سخناني كوتاه از اين همه تلاش و استمرار در توسعه فرهنگ و ادب در تمامي زمينه ها از وي تشكر كرد و افزود « آشنايي مردم با ادبيات جهان را به نوعي مترحمان سبب شده اند و معمولاٌ انتخاب متن براي ترجمه توسط مترجمان تصادفي بوده اما يونسي در اين زمينه يك استثناست . او با فكر انتخاب و ترجمه كرده ، كتابي مثل « جنبه هاي رمان » فورستر را در زماني ترجمه كرده كه در ادبيات ما نياز به آن احساس مي شده و سپس تاريخ ادبيات ها را يك به يك ترجمه كرده است . ادبيات انگليسي قرن هجدهم و نوزدهم چيزي نيست كه هركسي براي ترجمه به سراغشان برود. نوعي نظم در كار ايشان بوده و مي توان گفت كه يونسي نقشه پيشبرد فرهنگي اين سرزمين را در سر داشته و از قلمي شيوا نيز برخوردار بوده است . »
سپس عبدالله كوثري از ابراهيم يونسي سخن گفت « سخن گقتن از كسي و كساني كه انسان در سال هاي نوجواني بسياري چيزها و بسياري كسان را از دريچه چشم آنها ديده و شناخته جاي سپاس دارد و بايد از آقاي دهباشي به خاطر اين فرصت سپاسگزار باشيم . كساني از هم عصران من كه در سنين 13 و 14 سالگي با « آرزوهاي بزرگ » آشنا شدند و چارلز ديكنز را شناختند ادبيات غرب را شناختند و به ويژه ادبيات كلاسيك غرب را . با همه اهميتي كه رمان دارد اگر كسي رمان قرن نوزدهم را نخوانده باشد لذت ادبيات را درك نكرده است . بعضي گمان مي برند كه ادبيات در همين 50 سال بوده كه شكل گرفته . اما با تجربه شخصي خودم مي گويم كه بدون ادبيات قرن 19 رمان را نمي شناختيم . آقاي يونسي و ديگر هم نسلانشان راويان نسلي بودند كه ما مي شناختيم كه دو ويژگي داشت ، زماني كه شروع كردند مي دانستند كه چه كارهايي بايد انجام شود ، يعني انبوه عظيم آثار كلاسيك ، خواه در فرانسه ، خواه در روس ترجمه شد و ما آن ها را خوانديم . ويژگي دوم كه هر چه دورتر مي شويم كم رنگ تر مي شود اين نسل با زبان فارسي آشنايي عميقي داشتند ، زماني كه شروع كردن آزمون زبان را طي كرده بودند . اين مسئله مهمي است . متأسفم كه اين را مي گويم اما با گذشت زمان اين گونه آشنايي ها كمرنگ مي شود . چه در نوشتن و چه در ترجمه زبان اصل است . ادبيات با لايه هاي پنهان و آشكار كلمه ها را غني مي كند . يعني ادبيات كلمه را غني مي كند ، ادبيات تفكر ما را غني مي كند . كسي كه با ادبيات آشنا مي شود عميق تر فكر مي كند . اين را ما از نسل گذشته خوب آموختيم اما چطور عمل كرديم بحث ديگري است . من از بسياري فارسي آموختم ولي وقتي مي گويم يونسي به من فارسي ياد داد تعارف نكرده ام . چون از 14 و 15 سالگي آثارش را خواندم . اميدوارم آنچه را به ما آموختند ما هم بتوانيم به نسل جوانتر بياموزيم . »
به دنبال آن بيتا رهاوي فصل هفتم از رمان « گورستان غريبان » نوشته يونسي را براي حاضرين خواند و سپس خشايار ديهيمي از چگونگي آشنايي و دوستي اش با ابراهيم يونسي حكايت كرد « من نيز چون عبدالله كوثري با يك نسل پس از او با آثار كلاسيك اروپا به ويژه چارلز ديكنز توسط دكتر يونسي آشنا شدم و در همان سنين چواني در پي آشنايي با او به خانه اش راه يافتم و به دنبال آن دوستي ما پاي گرفت و ديدارهايمان ادامه يافت و يونسي در اين ديدارها از خاطرات خود ياد مي كرد كه گرچه بسياري از آنها تلخ بود و يادآور مشكلات و رنج هاي فراوان اما يونسي همواره يادآوري آنها را با طنزي خاص همراه مي كرد كه به همين خاطر لطفي خاص به اين خاطرات و تجربه ها مي داد . يونسي مظهر كار است و تلاش و مداومت و همانطور كه عبدالله كوثري و آقاي سيد حسيني اشاره كردند ترجمه هاي ايشان از نظمي خاص متابعت مي كرد و صرفاٌ از سر تصادف نبود و همين يكي از نكات بارز ابراهيم يونسي است . »
محمد علي سلطاني سخنران بعدي بود كه اظهار داشت « جامع بودن شخصيت استاد يونسي ـ تربيت يافته جامعه سياسي سنتي با تمام امكانات تحصيلي و تربيتي و حضوري و حصولي و كسبي آن ، فردي نظامي ـ دانشكده ديده و تئوري و علمي مراحل تجربي و درسي آن را طي كرده و به دريافت مدارج نظامي نايل شده . با انديشه اي سياسي ، نه سياست تئوري و تبليغي و طوطي وار ، با نيت براندازي نظام سلطنتي ، از نشيب و فراز و گرفت و گير زمان گذشته و گرفتار آمده دژخيمان محكوم به اعدام . ...استاد يونسي از سياست به فرهنگ كاربردي و عملي رسيد ، و در ترجمه و تأليف بالغ بر نود اثر ارزنده را به حال و آينده اين سرزمين اعطا كرد ، نود اثر موفق و با طي اين مراحل به نقطه اوج رسالت اجتماعي و فرهنگي خود مي رسد. يونسي با وجود آنكه خود كرد است اما همواره به زبان فارسي ترجمه مي كند كه خود نشان دهنده اعتقاد او به اهميت و كليت زبان فارسي است .
كيمياگري استاد يونسي و زندانياني از اين گونه كه زندان را به دانشگاه بدل مي كنند ، از عصر اين سينا تا عصر حاضر ، آثار جاويدان ادب و فرهنگ شرق به جاي دانشگاه در زندان جوانه زد كه خود تاريخ و تحليل مفصل دارد » سلطاني در ادامه سخنانش افزود « يكي ديگر از مشخصه هاي بارز استاد يونسي عبور از ايدئولوژي ها است . استاد يونسي واقع گراست و واقع گرايي او را مي توان در رمان هايش چون « گورستان غربيان » ، « دادا شيرين » ، « كج كلاه و كولي » و ... ديد »
و در خاتمه ابراهيم يونسي به گرمي از همه سخنرانان ، تك تك ، و نيز همه حاضرين تشكر و قدرداني كرد.

نفر دوم دكتر ابراهيم يونسي

شب‌های بخارا